gen

1.

1. sif. Geniş, enli. Gen otaq. Gen paltar. – Sıra dağlar, gen dərələr; Ürək açan mənzərələr. S. V.. Ağca qarı, başını oğlunun gen sinəsinə söykəyib mürgüləyirdi. Ə. Ə..

2. zərf Uzaq, kənar, aralı. Gen qaçmaq. Gen gəzmək. – Dost dost ilə tən gərək; Tən olmasa, gen gərək. (Ata. sözü). Bəhanə quruban bizdən gen gəzmə; Bir sözün yadlara deyən deyiləm. M. P. V.. // Eyni mənada bəzən gendən şəklində. Nə üz ilə əl çəkməyəm vətəndən; Biganələr kimi baxıram gendən. Q. Z.. Ovçu gendən yayındı; Oxu məndən yayındı; Bir dəfə kirpik çaldım; Gözüm səndən yayındı. (Bayatı).

3. sif. və zərf Olduqca enli, gen-bol, dar olmayan, bədəni sıxmayan. Gen köynək. Gen corab. – <Hacı Saleh:> Amma, ağa, mintənənin ölçüsü məlum olsa idi, çox yaxşı olardı. Orda tikdirrəm, bəlkə dar oldu. . M. F. A.. <Tahirin> pencəyi təzə dəbdə, uzun və gen tikilmişdi. M. Hüs.. Rüstəm kişiyə elə gəldi ki, Qoşatxanın əynindəki kostyum gendir. . M. İ..

4. is. dan. Küsülü olma, arası olmama, arası soyuq olma. Biz genik. Aramız gendir.

◊ Gen dünya – böyük, geniş, ucsuz-bucaqsız yer və s. haqqında. Ey nazənin, bu gen, geniş dünyada; Namusu əğyarə satmaq nədəndir? Qur.. <Aslan:> Ay ata, bu gen dünyada məgər yer qəhət idi ki, bizim babalar gəlib, bu çılpaq qayaların arasında kənd salıb? M. Rz.. Gen dünya (başına) dar olmaq – bax dünya. Gen dünya başıma dar gəlir mənim; Sanki baharıma qar gəlir mənim. M. Müş.. Gen gün – rahat, sakit, yaxşı gün, həyat. Dedi: – Əsirgəməm bir qaşıq qanı; Vəli laf vuranlar gen gündə hanı? Q. Z.. Gen gündə dost deyər, dar gündə qaçar. Axtarar girməyə, aya, dam indi. Aşıq Şəmşir. Gen yerini dar etmək – bax yerini dar eləmək (etmək) («yer»də). Gendən-genə – uzaqdan-uzağa. Həmid gendən-genə sevmiş olduğu bu qızın gülüşlərindən çox mütəəssir olurdu. Ə. M.. Ürəyini gen saxlamaq – bax ürək.

2.

<yun. genos – mənşə> İrsiyyətin, orqanizmin bu və ya başqa əlamətinin nəsillərə keçməsini təmin edən maddi əsası.